Thầy thuốc gây thêm bệnh

Theo định nghĩa, thầy thuốc là người phát hiện, chạy chữa, phòng ngừa bệnh. Nhưng oái oăm thay, chính thầy thuốc có khi lại gây ra một số căn bệnh, thậm chí nguy hiểm chết người: “bệnh do thầy thuốc” hay “bệnh y sinh” (iatrogenic disease).

Một bệnh nhân phải lọc máu vì bị nhiễm trùng huyết trong bệnh viện - Ảnh: TS.BS Trần Bá Thoại

Thuật ngữ bệnh do thầy thuốc (iatrogenic disease) này xuất phát từ hợp ngữ Hi Lạp gồm iatros là “thầy thuốc” và genic là “gây ra”. Đó là những bệnh có nguyên nhân từ những sai sót y tế, những sơ suất trong thao tác hay trong phương pháp điều trị đến các biến chứng, các tác dụng không mong muốn (tác dụng phụ) của thuốc men và của thủ thuật điều trị.

Danh sách các bệnh do thầy thuốc khá dài, có thể kể:

1) Nhiễm trùng bệnh viện, với các chủng vi khuẩn đa kháng thuốc, do trước đó thầy thuốc đã dùng quá nhiều loại kháng sinh.

2) Do sai lầm trong dùng thuốc. Ví dụ dùng thuốc an thần điều trị viêm loét dạ dày trong khi bệnh nhân bị nhiễm vi khuẩn HP.

3) Do cho thuốc quá liều. Ví dụ quá liều insulin trong điều trị đái tháo đường, quá liều thuốc chống đông máu khi chạy thận nhân tạo và ngay cả cho quá liều thuốc bổ vitamin...

4) Dị ứng thuốc.

5) Bị tác dụng độc của thuốc như thuốc điều trị lao, thuốc kháng giáp, thuốc hạ sốt gây độc cho gan; thuốc kháng viêm gây loét dạ dày...

6) Do giải thích hướng dẫn thiếu thận trọng, bệnh nhân hiểu nhầm hoặc gây stress, trầm cảm cho bệnh nhân.

7) Chẩn đoán, đánh giá bệnh trạng cũng như tiên lượng và dự hậu sai lầm gây hậu quả xấu...

Hội Bệnh do thầy thuốc Hoa Kỳ (American Iatrogenic Association) đã ước tính hằng năm có từ 44.000-98.000 người chết sau khi nhập viện vì bệnh do thầy thuốc và chi phí chăm sóc lên đến 29 tỉ USD. Người ta cũng đánh giá bệnh do thầy thuốc đứng thứ ba trong các bệnh dễ gây tử vong sau bệnh tim mạch và ung thư, và xếp hạng tám trong những nguyên nhân gây chết.

Tổ chức Y tế thế giới từng khuyến cáo ngay cả việc thăm khám, cho xét nghiệm quá mức cũng không tốt với bệnh nhân, gây tâm lý căng thẳng đặc biệt với người già. Cố giáo sư Phạm Khuê, chủ tịch Hội Người cao tuổi VN, từng nói hơn một phần tư các bệnh ở người già là do chính các thầy thuốc gây ra. Trong y khoa có một câu ví von: “Sau lưng mỗi bác sĩ giỏi có cả một cái nghĩa địa”, bác sĩ “dỏm” chắc có nhiều hơn!

Thuốc men chính là con dao hai lưỡi, tốt hay xấu tùy theo cách sử dụng của chúng ta. Không chỉ bác sĩ mà chính bệnh nhân cũng cần tỉnh táo cân nhắc khi khám, sử dụng các xét nghiệm và chọn phương pháp điều trị bệnh. Tránh lạm dụng thăm khám, xét nghiệm, thuốc men không cần thiết... để khỏi bị những bệnh “lãng xẹt”, không đáng có.

TS.BS TRẦN BÁ THOẠI - TT